SPEL IN BEHANDELFASE
Spel in de behandelfase is zeker een mogelijkheid omdat spel een context kan bieden waarin het gezin kan gaan ontdekken en oefenen met punten die hen in het echte leven helpen een positiever klimaat te creeren. Er moet plek zijn voor ieders rol, beleving en het beeld op de ander.
Daarnaast biedt spel de mogelijkheid om communicatie te bevorderen en lastige emoties te bespreken.
Binnen spel kunnen negatieve emoties verwerkt worden en verborgen thema's kunnen in vrij spel op tafel komen. Hoe vrijer het spel of de opdracht, des te groter de kans dat hetgeen niet gezegd wordt op tafel komt in spelbeelden, als het ware narratieven. Echter: hoe vrijer het spel, des te spannender het is voor de therapeut. Duiden is niet aan de therapeut. Het gaat om de communicatie en de beleving van het spelbeeld en de ruimte die er gecreerd kan gaan worden voor nieuwe verhaallijnen en mogelijke oplossingen.
De mogelijkheden, vaardigheden, inzichten die gevonden worden kunnen door de therapeut vanuit de veilige speelse setting in transfer gezet worden naar het dagelijks leven.
Communicatie-spel
Als gezinsleden vastlopen in de communicatie is dat vaak omdat ze vanuit hun eigen beleving en overtuigingen communiceren met de ander waardoor er misverstanden kunnen ontstaan. Hoe leer je mensen duidelijk en helder communiceren? Hoe kun je ze spelenderwijs laten ervaren hoe misverstanden ontstaan?
In dit spel wordt een muur opgebouwd waarbij het ene gezinslid aan de ene kant zit van de muur en de ander aan de andere kant. Beiden krijgen een blaadje en een zelfde set stiften.
De opdracht is dat ze om de beurt een kleine aanwijzing mogen geven voor wat ze toevoegen aan het papier (bijvoorbeeld: ik zet een geel rondje in het midden van het papier). Om de beurt geven ze korte aanwijzingen en moeten ze goed luisteren naar de aanwijzing van de ander (welke kleur, wat wordt er getekend, hoe groot en waar op het papier?). Als ze goede aanwijzingen geven, goed luisteren naar elkaar en mogelijk verduidelijkingsvragen stellen aan elkaar, ontstaan er twee identieke tekeningen, zonder dat er bij elkaar gekeken is. Het is een spel voor 2 personen, echter: andere gezinsleden kunnen meekijken en achteraf mee reflecteren over wat er gebeurde.
Een alternatief kan gevonden worden in het werken met lego-blokjes in plaats van tekenstiften.
Samen visualiseren
De techniek is afkomstig uit de symbooldrama therapie, een vorm van psychotherapie waarbij de client(en) een symbool visualiseren. De cliënten gaan rustig zitten, liefst met de ogen dicht en worden gevraagd zich bijvoorbeeld een boom of een bloem voor te stellen. De therapeut bevraagt alle elementen uit het plaatje en de cliënten maken daarmee hun eigen beeld completer. Ieder wordt gevraagd om het eigen beeld te tekenen. Later bespreken we de getekende beelden.
Wat mogelijk aan de orde komt is: 'ik zie niet wat jij ziet, ik voel niet wat jij voelt, ik krijg een ander beeld.' Vaak zijn er verhalen bij. Bijvoorbeeld een boom uit het verleden van een vader of moeder. Of een boom van een kind dat een akelige pestsituatie heeft meegemaakt tijdens een schoolkamp. Via het beeld kan de therapeut in gesprek raken met de cliënten over hun gevoel. Gezinsleden kunnen
leren open vragen aan elkaar te stellen over hun beleving en over het
beeld. Het geeft een open sfeer waarin verschillen er mogen zijn en
daar waar de verschillen heel groot waren in een gezinssituatie vinden
vader en dochter elkaar in elkaars beeld (zie tekening hiernaast).
Zonder dat ze bij elkaar gekeken hebben, tekenen ze de grondlijn precies
op gelijke hoogte en het zonnetje rechtsboven. De bomen zijn even groot.
De angst van vader de verbinding kwijt te zijn met zijn dochter is hiermee
weggeëbd.
Strippen zieher
Spel (zie ook spelbeschrijving in diagnostische fase) waarbij ouders en kinderen samen een tekenpotlood bedienen door middel van een touwtje dat ieder vast heeft. Samen tekenen ze een door de therapeut opgegeven voorwerp. Daar waar er geoefend moet worden met samenwerken, kan dit spel worden ingezet. Daarnaast kan er geoefend worden met verschillende rollen: van volger naar leider, van leider naar volger. Het is ook mogelijk subsystemen te laten spelen.
- Geef iemand de leiding, bijvoorbeeld ouders.
- Laat ouders observeren hoe kinderen het tekenen met elkaar doen.
- Laat ze communiceren zonder woorden, door elkaar aanwijzingen te geven via nonverbale signalen.
- Geef iemand een geheime opdracht en laat deze de anderen leiden.
Er is een variant op de strippen zieher: De crazy balancing game (foto rechts).Heel erg moeilijk, dus voor de samenwerkers next level.
Beide spellen zijn te bestellen via earthgames.nl
The Maze
Spel waarbij met tape een mazennet gemaakt is op de grond. De therapeut maakt een route door het net: vooruit, opzij of schuin vooruit mag. Het gezin mag niet met elkaar praten, maar wel met gebaren werken. Als een gezinslid op een fout vakje gaat staan, zegt de therapeut NEE en moet het volgende gezinslid proberen om de reeds gevonden vakjes te lopen en een nieuw stapje te zetten zodat het gehele gezin uiteindelijk om de beurt op een goede manier zijn weg vindt door het mazennet.
Door middel van dit spel kan iemand de leidersrol krijgen en daarmee oefenen, of kunnen bepaalde subsystemen samen de maze moeten lopen waardoor er geoefend wordt met onderlinge samenwerking.
Er kan geoefend worden met 'luisteren' naar elkaar via de nonverbale signalen en in dit spel is het een belangrijk onderdeel te vertrouwen op elkaar.
Uit het spelbeeld kunnen nieuwe verhalen ontstaan over
hoe het gezin kon samenwerken, of hoe er geluisterd werd
naar iemand, of welke rol iemand mooi past en de therapeut
kan dan de vraag stellen hoe dit in het echte leven vorm zou
kunnen krijgen? De transfer naar het leven van alledag.
Op de foto hiernaast volgt een vader de instructies van zijn middelste zoon die in de 'verdrukking' is geraakt in het gezin. Hij deelt de orders uit en de anderen luisteren deze keer naar hem. Het vergroot zijn betrokkenheid en concentratie op het spel en ouders zien hem genieten. Er komt een nieuw verhaal van positieve interactie en kunnen luisteren naar elkaar.
Gevoelensspel
Het bespreken van gevoelens ten aanzien van bepaalde situaties is lastig en gaat vaak gepaard met gevoelens van schuld en schaamte, zeker als het gaat om boosheid of jaloersheid. Via een spel spreken over emoties is wat gemakkelijker. Iedereen wordt op zijn of haar beurt gevraagd te vertellen over bepaalde gevoelens en gezinsleden kunnen ook aan elkaar vertellen welke reactie ze denken dat de ander had, wat die dacht of voelde aan de hand van elkaars gevoelsuitingen.
Als basis gebruik ik altijd Het bord van Wild ride tot the heart. De oorspronkelijke bordkaartjes gaan vaak over regels, maar als je daar kaartensets aan toevoegt zoals: lekker in je vel spel, kwaliteitenkaartjes, GROK, etc., dan wordt het spel enorm verrijkt en biedt het talloze mogelijkheden om op een speelse manier aan het spreken te raken over ingewikkelde momenten van alledag. Als therapeut speel ik altijd mee. Selfdisclosure is in dit geval ontschuldigend, je kunt laten zien dat jij als therapeut ook wel eens boos bent, of verdrietig. Daarnaast stimuleert het de gezinsleden om ook eerlijk en open over hun gedachten en gevoelens te spreken en de spiegel van het beeld van de ander elkaar voor te houden.
Vrij spel
Vrij spel, bijvoorbeeld met ridders of met playmobil of rollenspel, is misschien wel het spannendst wat je als systeemtherapeut kunt doen. Ouders gaan met kinderen aan de slag met spelmateriaal.. en je speelt als therapeut ook mee. In zo'n geval is het onverstandig de expertrol te kiezen, omdat het duiden van het spel niet gewenst is. Wij weten niet wat het betekent, wat er op tafel komt. We kunnen wel naar de interactie tijdens het spelen kijken en hoe ieder de rol op zich neemt, elkaar steunt of juist elkaar tegenwerkt. Je kunt als therapeut meegaan in het verhaal van het kind. Dan is het belangrijk je rol altijd in overleg met het kind te spelen (dus af en toe fluisterend te vragen: wat doet ie nu, wat moet ik nu doen?). Als er moeilijke interactiepatronen of gevoeligheden op tafel komen in het spelbeeld is het altijd mogelijk als therapeut in te grijpen. Bv door iets te doen als personage, of te zeggen: 'wacht even hoor.. we zetten het even stop, want ik vind dat die poppetjes het nu wel erg spannend maken.' Door te externaliseren naar het spelmateriaal kunnen ouder en kind samen er van buitenaf naar kijken en een oplossing zoeken.
Overigens is het de vraag of de opgeroepen spanning bij de therapeut een persoonlijke kwestie is. Interne dialoog en bewustzijn van de kwetsbaarheden en gevoeligheden bij de therapeut zelf zijn erg belangrijk tijdens het vrij spel.
Vrij spel: je moet het maar durven..
